Suskunlar’ın Erkeklik Halleri

Şimdiye kadar hep olumlu görüşler beslediğim ve paylaştığım ender dizilerden biriydi Suskunlar ancak 31 Mayıs akşamı yayınlanan bölümde geçen bir diyalog ardından o diyaloga sosyal ağlarda yapılan inanılmaz vurgu beni bu eleştiriyi yapmak zorunda bırakıyor. Yayının üzerinden geçen 1 haftada yazıp yazmamak, doğru anlatabilmek konusunda endişe duyduğum “erkeklik” konusuna gelmek istiyorum.

Suskunlar’daki diyalogu virgülüne dokunmadan paylaştıktan sonra gelelim benim yorumuma:

“İrfan: Hatırladım seni sarı!
Bilal: Günaydın takoz
İrfan: Ben bugün seninle konuşmaya geldim, sadece. Silahsızım. Senin kitabında silahsız bir adama silah çekiliyor mu? İntikam mı alacaktın benden
Bilal: Alacaktım değil alacam. Seni gebertmek için silaha ihtiyacım yok benim takoz. Çıplak elle öldürürüm seni.
İrfan: Yaparsın eskisi gibi değilsin. Kaya gibi adam olmuşsun.
Bilal: Oldum.
İrfan: Adamların var belli. Silahların var artık.
Bilal: Alası var
İrfan: Güçlüsün
Bilal: Fena
İrfan: Acımasızsın. Delisin. Sertsin de erkek değilsin be sarı.Çünkü senin erkekliğini ben aldım. Ben yaptım. Sende benim kadar iyi hatırlıyor musun? Kımıldayamadın. Nefes bile alamadın. Yalvardın, ağladın. Devam edeyim mi? İstediğin kadar güçlen, kinle dol, nefretle yan, ben senin geçmişini değil ben senin geleceğini değil ben senin erkekliğini aldım bilal. İşte bu yüzden benden her şeyimi al intikamını al canımı al ama ne yaparsan yap senden aldığım şeyi geri alamazsın çocuk geri alamazsın.”

Başka bir örnek üzerinden açıklamaya başlamayı uygun görüyorum, bu diyalog aklınızın bir kenarında kalsın lütfen… Geçtiğimiz günlerde bilinen ulusal gazetelerden biri spor gazetesinin adını değiştirdi ve yalnızca ilgi çeksin, konuşulsun diye gazetenin adını hepimizin duyduğu ve üzülerek belirtmeliyim ki “cinsiyetçiliğin en avam hali” olarak pelesenkleşen bir küfrün kısa halini isim olarak belirledi. Yaşı ve aklı hala ergenlik dertlerinde kalanlar aralarında gazetenin ismini söyleyip gülüşürken kadınlığın aşağılandığı bir popüler kültür malzemesi daha bulmanın endişesi bende sürüp gitti… Ülkemizde kadın bedeninde erkeğin daha çok söz sahibi olduğu tartışmaları sürerken dillere düşen aşağılık küfürlerin markalaşmasına pek de şaşırmamalı aslında.

Şimdi diyorsunuzdur bunun Suskunlar’la ne alakası var? Var… O küfür (ki sanırım hepiniz anlamışsınızdır neyden bahsettiğimi) cinselliği erkek performansı ve aktivitesi olarak algılayan bir aklın ve erkek egemen kültürün ürünü! Düşündüğünüz zaman o avam fiillerde bile erkek potansiyeli üzerinden ahkam kesilir…

Suskunlar’ın biraz once hatırlattığım o diyalogunda da benzer bir şekilde “erkeklik” tanımlaması var. Erkeklik cinsellikte aktifliktir yani olay tecavüz bile olsa kazanım erkek olandadır. Erkekliğini gösteren odur, diğeri (ki bu diyalogda Sarı) kaybeden taraftır, erkekliğini yitirmiştir!

Elbette dizideki karakterlerin kurgulanışı üzerinden ne İrfan’ın ne de Bilal’in yani Sarı’nın erkekliği başka türlü algılaması beklenemez. Eleştirim buna değil. İzlediğim her dakika “Şimdi bir şey olur bu diyolog böyle kalmaz”, “Dizinin entel ağabeyi Ecevit olaya girer ve erkekliğin bu olmadığını anlatır” diye beklerken o diyalog, o erkeklik ağıtı öylece kalıverdi. Bu diziyi yazan bir kadın olmasına, bahsedilen bir tecavüz olayı olmasına rağmen kaybedilen erkeklik Bilal’indi… Erkeklik performansını(!) savunmasız bir çocuğa tecavüz ederek gerçekleştiren İrfan, “Sarı’nın erkekliğini elinden alarak zafer kazanmıştı.”

Bu mudur? Böyle midir? Erkeklik denen şey nasıl bir ulvi değerdir ki o kaybedilir? (Siz hiç kadınlığını kaybeden duydunuz mu veya kadınlığı kaybetmenin bir yolu olduğunu?) Ama erkeklik kaybedilebilir bir kazançtır, ve erkekliği kaybetmenin yolu erkeğe biçilen o ulvi görevi yerine getirmemektir! Her şeyden once bu yaklaşım homofobi içerir! Bu düzeyde bir kadınlık erkeklik tartışmasını geçtim cinsiyetçilik içerir!

Bu tür cinsiyetçi kodların sunulması günümüz yayınlarında şaşırtıcı değil benim amacım yalnızca göstermek, bu şekilde bakmadıysanız bu pencereyi de açmak istiyorum sizlere. Sonra “kadınların yanında küfredilmez” nezaketinin, aslında o küfürler popüler kültür içinde markalaştıkça bir anlamı olmadığının, nezaket sayılmadığının fark edilmesini istiyorum. Cinsiyetçi naraların atıldığı dizilerde (ki herkesin evinde olması sebebiyle en doğrudan ve çok sayıda insana ideoloji yayın araçlar bunlar) homofobinin, cinsiyetçiliğin nasıl pompalandığını görebilirsek ancak o markalaşmayı, küfürlerin gazete adlarına taşınmasını tartışabilir hale gelebiliriz diyorum.

Şimdi tartışmıyor muyuz derseniz cevabım çok net, biz kadının bedeninde erkeğin yerini tartışıyoruz. Erkeğin dilindeki kadının yerini tartışmak ise bu gazete reklamının üstüne bile kısmet(!) olmadı. Kimse küfür taşıyan bir gazeteyi protesto etmedi veya sözlüklerde Suskunlar’ın ardından “o zaman son bölümde de Bilal, İrfan’a tecavüz etsin” yorumları yer aldı. Biz bu konuları tartışıyoruz evet ama bahsettiğim pencerenin çok dışında bir perspektiften.

Son bir olumlama notu: Foucault, cinselliğin konuşulabilmesinin gövdenin bir bilgi alanı olarak kabul edilmesine dayandığını ve bunun modern çağda keşfedildiğini söyler. Özetle bu bakış açısının devamında cinselliğin konuşulabilmesinin modernleşmenin bir göstergesi olduğunu söyleyebiliriz. Bu tartışma nasıl bir perspektiften olursa olsun umut vericidir. Çünkü tabuları yıkmanın yolu görüşleri çarpıştırarak anlatmak, anlamak ve ne olursa olsun konuşmaktır. Umudunuzu yitirmeyin…

Geçtiğimiz günlerde Sultan dizisiyle ilgili oldukça tepki ve destek alan yazımı yayınladıktan birkaç saat sonra Tayfun Atay’ın Radikal’de yer alan Sultan eleştirisini okudum. O analizden yola çıkarak görüşümüzü biraz daha açmak istiyorum. Atay, dizinin de bir sahnesinde gönderme yapıldığı gibi feminizm hakkında kült sayılabilecek Thelma and Louise filminin dizide bir örneğinin anlatıldığını kaleme almış ve Pınar karakterinin Sultan’a feminizm öğretileri sunan beyaz türk karakteri olarak resmediğini anlatmış.

Yorum çok doğru. Televizyonculuk ve diziler içinde bakıldığı zaman Thelma and Louise benzeri yapımların son yıllarda zaten denendiğini hatırlatma gereği duydum. Yakın zamanda ekrana gelen ve ömürleri kısa olan “Anneler ile Kızları” ve “Tek Başımıza” adlı diziler yayınlandıkları dönemde filmle ilişkilendirilen yorumlar almışlardı. Her ne kadar içerik ve anlatım yönünden ciddi farkları olsa da Sultan yakın zamanda ekranda yer alan bu iki dizinin üçüncü türevi… Tek Başımıza’da Başak Köklükaya Ahu Türkpençe’ye yol gösteren şehirli kadını oynarken, Anneler ile Kızları’nda bu kez benzer roller Ebru Özkan ve Feride Çetin için biçiliyordu.

Sultan mizahi yanıyla diğer iki dizinin ağır dramatik yapısından farklı ve reyting açısından, iki dizinin sonunun hezimet olduğunu düşünürsek, daha şanslı görünse de izleyeni kendine bağlayan samimiyeti ve mizahi öğeleri bu misyonun yanında ötelenirse dizinin akıbeti açısından bu örnekleri hatırlamak yararlı olacaktır. Sonra demedi demeyin…